Serafín Mourelle Bugallo (Corme, 1933-A Coruña 2020). Aos catorce
anos embarcou de “cho”, axudante de cociña, e chegou a converterse nun
famoso patrón do Gran Sol. Nos anos sesenta, el foi un dos descubridores
dos vizosos caladoiros de Porcupine, o volcán submarino situado ao
oeste de Irlanda. Nunca esqueceu as súas orixes humildes e por iso dende
hai moitos anos militou -rara avis entre os patróns- no PCG. Serafín é
poeta ao xeito de Manuel Antonio. Isto é, poesía do mar escrita pola
propia xente do mar. Tamén é autor dunha novela, aínda inédita, Cartas ao meu avó, na que narra a súa aventura na mariña mercante, no banco Canario-Sahariano e na auga do Gran Sol. Faleceu ao rematar o pasado mes de marzo. Nel temos a presenza pondaliana dun bo e xeneroso.
Transcripición da entrevista realizada por Xurxo Souto no Club do Mar de San Amaro o 26 de novembro de 2011
Xurxo
Souto: Aquí tedes outro sabio do mar, Luis Dopico, esa xeografía
infinita (incomprensíbel) agora cando subades á Torre...cando subades á
Torre xa sabedes, ademais de Sisargas e Prior, están Abarracidos,
Carpanchos, Tousas de Leste, Tousos de Vendaval. E hoxe mesmo,
aprendemos os nomes dos ventos da Coruña, polo menos ese vento da mañá,
que levaba os barcos cara o norte, que lle chamaban a friaxe do Pasaxe.
Apuntamos o nome dos ventos da Coruña.
Ben, pois eso, Serafín sobe á Torre e ve como está a Rabaleira; Luis sube á Torre e ve como está O Carpancho, Os Abarracidos e Serafín sube á Torre de Hércules e ve un pouco máis lonxe. Ve como está o Mar das Galiñas, Os Codillos, A Canaleta, A Cona da Vella. Os nomes que puxeron os galegos ao Gran Sol, ao mar de Irlanda. Digo ben, Serafín?
Serafín Mourelle: Si. Dice ben Suso o que pasa é que se pasa. Suele dicirme e darme o calificativo de mestre, non? E non, non é o caso porque nas miñas xeneracións, eu empecei a mandar os barcos no últimos 50, pois(...)xa supoño que antes(...)porque era unha profesión, era unha profesión tremendamente competitiva, cada un trataba de explorar por donde podía, é dicir, que probablemente, a cordillera de Porcopine que vai desde o grado 53 hasta o 51-50, todo de norte a sur ou nordeste-sudoeste, pois fumos...eu que sei...andaba solo a maioría das veces e...pero supoño que andaban outros cerca. Así que(...)
X. S.: Permíteme que faga unha aclaración porque ti falas con moita naturalidade(...)Cando coñecín a Serafín díxome: O mar non é poesía, é traballo e esforzo. E despois, como falas ti, dixéchesme: Eu nacín en Corme, crieime na Coruña, casei en Noia, vivín no Ghran Sol. De onde son? Son do mar máis que de sitio ningún. E logo dicía que non era poesía. E comentou, e a eso vou, que ao este de Irlanda, hai unha montaña submarina, un gran volcán submarino que lle chaman Porcupine e alí poron estes homes, nos anos 60, a buscar os fondos de area. E como foi eso, ti como che foi por alí, ghastaches aparellos a eito, como dis ti?
S. M.: Bueno, si, ao primeiro si porque non...non conoces ben donde estánas zonas de coral...e ti vas aprendendo á conta deso, que dirían (incomprensíbel) á conta de cortar o que fai o capador, non? Entonces pois(...)e...peixe, peixe había moito porque eu traballei muitos zonas que era terreno virxen, viñan as herbas do fondo, as algas, non? I...e bueno, pois...se lle sacou peixe, foi unha época, cando empezamos esa xeneración, digamos...se dice a xeneración perdida, aquela que, que nacimos na, na República ou antes da República, eu nacín no 33 o sea que non oculto os anos. E entonces (foi esta) toda xente que non tíñamos escola...nin tampouco habíamos tido moitas cousas máis, máis ben anduvemos sempre mui escasos pois...fixémonos patróns...e fumos...explorando, non se conocía, por exemplo, nos últimos 50, conoceríamos un...tercio do que se conoce hoxe(...)se descubrimos moito(...)e foi eso, a base de cascos hun/ fundidos, ou sea, barcos fundidos, corales(...)foi...moito traballo, moito traballo. Traballábamos todos e cada un foi casi mestre de si mesmo porque ao ser tan competitiva a profesión, cada uns tiña os seus secretiños e si descubría aquí un caladeiro que lle iba ben, e tal e cual, mentres non o, non o...cazaban os outros, non, non cantaba.
X. S.: Dicía Serafín: Pra min cruzar a montaña de Porcupine foi como cruzar a cordillera dos Andes. Non?
S. M.: A cordillera dos Andés. Si, máis ou menos.
X. S.: Iso foi unha(...) Pero ben...como Serafín é un(...)tamén, hai moitas historias que contar(...) Pero, podemos falar un pouquiño de Irlanda porque Irlanda, andamos todos co tema da música celta, a literatura irlandesa e todas esas aventuras pero nunca lle preguntamos aos que de verdade sabedes de Irlanda, que sodes os mariñeiros, que parábades nos portos de Valentia, de Castletown, de Bantry. Fálanos de aqueles anos e deses portos.
S. M.: Bueno aqueles anos si porque eu mandei barcos de madeira, hoxe pode que non, pero (incomprensíbel) aparte de andar de mariñeiro en barcos de madeira, pois empecei mandando barcos de madeira: o Abadejo, o Virxen do Mar. Eso é, e eso estar alí cando arreaba temporal(...) Unha ves estuven a punto de perde-lo barco en (Bantry)...dou(...)foi unha noite moi... (incomprensíbel) que...que épica porque sacamo-lo barco por casualidade...e con traballo, claro. Pero...despois...Irlanda conocemos...eu, si(...)teño, temos(...)tratábamos cunha xente d'alí...non eran mui dados a intimar(...)entre outras cousas(...)eu creo que os isleños, por si mesmos, non son, non son(...)se vas (incomprensíbel) (eu estuve) en Mallora, no? Ya te diré cosas(...)estás cun mallorquín, [es]tase referindo a (incomprensíbel), ya te diré cosas, eh? Entón non canta diante do estraño e eso pasa...eso..que son...miran sempre ao, ao forasteiro, ao que chega...o miran sempre con certa distancia porque claro, durante a historia, (incomprensíbel) o que iba non iba a levar nada, máis ben iba a coller, así que a cousa creo que ten a súa explicación.
X. S.: Pero bueno, certa distancia pero os barcos galegos paraban na ribeira de Bantry, iban ao baile, bailábades coas rapazas...
S. M.: Si.
X. S.: E as rapazas bailaban o baile estilo español (entre aspas)
S. M.: Pero non ligábamos, eh!
X. S.: Bueno, bueno, bueno, aquí hai moito que contar. E Valentín, perdón, Serafín mesmo bailaba ao xeito irlandés. Como era eso?
S. M.: O rigodón. Era(...)
X. S.: Aquí tes pista, pa ghastar pista tamén se queres, eh?
S. M.: Non me vai(...)
X. S.: Como é?
S. M.: Non me vai, non me vai a chegar.
X. S.: A ver, cóntame.
S. M.: Non, tocaban tres pa eles...(en eso) eran corteses...tres pa eles e tres pa nós. Pasodobles, pa nós eran pasosdobles todo. (Incomprénsibel) as deles...era(...)eu creo que se chamaba o rigodón, ou sea(...)un, un, un salón rectangular e poñíanse as mulleres nun lado e os homes noutra e iban avanzando, non? facendo...así filigranas.
X. S.: A ver, a ver...
S. M.: E, e entonces pois chegaban ao medio e empezaban a evolucionar facendo (ochos) así...hasta que despois se collían así de braceiro como a (ca) raspa raspita e...despois xa quedaban xuntos, non? Acórdome que había unha rapaza que me gustaba a min e outra, que había alí, que non me gustaba, gustáballe eu a ela...E entonces, eu fíxenme o loco que (incomprensíbel) fun pa a rapaza que me gustaba e cando xa estaba (incomprensíbel) vén a rapaza, Margot, dime: Spanish? No, no posible. Que non era, que, que...e xa alá vou eu ca outra. Bueno...estas cousas que se viven de chaval...pero certamente...pois, foron uns tempos e...non era nada fácil, no, non eran fáciles. E que era?...Casteltown, Casteltown, eso, eso era en (Bantry). O que contei agora era en Bantry.
X. S.: Casteltown, a taberna de viuda que cando chegaron(...)cando chegou Serafín a Casteltown, naqueles anos 50, as casa tiñan teito de colmo, teito de palla, senón me equivoco. Eran lareiras...
S. M.: De pizarra, si...eran lareiras si, había como aquí. Ou sea, no sociológico, se pode dicir...que non había ningunha diferencia porque no Eire, o que é a República...a República do Eire, o sea, a, a Irlanda do Sur, pois alí mandaba o clero, pero mandaba tan, tan duramente como...ou non sei, como en Galicia, eh? Alí, era tremendo...si non(...)e as rapazas estaban moi coartadas. Por ejemplo, unha histo[ria](...)unha que...bueno, foi amiguiña miña, xa pasaba(...)cando (incomprensíbel) íbamos un día ou dous días e, e xa(...)e non daba tempo a nada(...)Igual, igual quentaba-lo caldo para un irlandés!
X. S.: Hai unhas illas míticas, para, para toda a xente que se interesa por Irlanda que son as Illas de Aran. O famoso documental de Flaherty, o home de Aran e esa natureza tan impresionante, e ti coñeciches as illas, víchelas?
S. M.: Si, conocín, si. Traballei moito ao redor delas.
X. S.: Si, si Flaherty movese a cámara cara o mar, vería que estaban os barcos de Vigo, (incomprensíbel) de Bouzas (incomprensíbel) Serafín.
S. M.: Si, tamén fun alí á Illa Maior que hai un porto que se chama...(Kilronan) e...bueno...alí eran todo tellados de pizarra, casiñas de pedra pero mui, mui cativas.
X. S.: Ninguén falaba o inglés.
S. M.: Ninguén falaba o inglés.
X. S.: Bueno, eso daba igual porque no barco de Serafín tampouco.
S. M.: Tampouco.
X. S.: E por certo, o mar que(...)mirade se están traballadas esas augas que, polos galegos, que o mar, por fóra de, por fóra de Aran, que nome ten? Como lle chaman?
S. M.: Por fóra de Aran? Cona de Vella.
X. S.: A Cona de Vella. O sea, mirade se é (incomprensíbel). Ben, hai moito que contar, tedes esta sabiduría. Serafín hoxe quixo, non quixo bailar pero temos que pedirlle que recite. É un gran poeta do mar.
Ben, pois eso, Serafín sobe á Torre e ve como está a Rabaleira; Luis sube á Torre e ve como está O Carpancho, Os Abarracidos e Serafín sube á Torre de Hércules e ve un pouco máis lonxe. Ve como está o Mar das Galiñas, Os Codillos, A Canaleta, A Cona da Vella. Os nomes que puxeron os galegos ao Gran Sol, ao mar de Irlanda. Digo ben, Serafín?
Serafín Mourelle: Si. Dice ben Suso o que pasa é que se pasa. Suele dicirme e darme o calificativo de mestre, non? E non, non é o caso porque nas miñas xeneracións, eu empecei a mandar os barcos no últimos 50, pois(...)xa supoño que antes(...)porque era unha profesión, era unha profesión tremendamente competitiva, cada un trataba de explorar por donde podía, é dicir, que probablemente, a cordillera de Porcopine que vai desde o grado 53 hasta o 51-50, todo de norte a sur ou nordeste-sudoeste, pois fumos...eu que sei...andaba solo a maioría das veces e...pero supoño que andaban outros cerca. Así que(...)
X. S.: Permíteme que faga unha aclaración porque ti falas con moita naturalidade(...)Cando coñecín a Serafín díxome: O mar non é poesía, é traballo e esforzo. E despois, como falas ti, dixéchesme: Eu nacín en Corme, crieime na Coruña, casei en Noia, vivín no Ghran Sol. De onde son? Son do mar máis que de sitio ningún. E logo dicía que non era poesía. E comentou, e a eso vou, que ao este de Irlanda, hai unha montaña submarina, un gran volcán submarino que lle chaman Porcupine e alí poron estes homes, nos anos 60, a buscar os fondos de area. E como foi eso, ti como che foi por alí, ghastaches aparellos a eito, como dis ti?
S. M.: Bueno, si, ao primeiro si porque non...non conoces ben donde estánas zonas de coral...e ti vas aprendendo á conta deso, que dirían (incomprensíbel) á conta de cortar o que fai o capador, non? Entonces pois(...)e...peixe, peixe había moito porque eu traballei muitos zonas que era terreno virxen, viñan as herbas do fondo, as algas, non? I...e bueno, pois...se lle sacou peixe, foi unha época, cando empezamos esa xeneración, digamos...se dice a xeneración perdida, aquela que, que nacimos na, na República ou antes da República, eu nacín no 33 o sea que non oculto os anos. E entonces (foi esta) toda xente que non tíñamos escola...nin tampouco habíamos tido moitas cousas máis, máis ben anduvemos sempre mui escasos pois...fixémonos patróns...e fumos...explorando, non se conocía, por exemplo, nos últimos 50, conoceríamos un...tercio do que se conoce hoxe(...)se descubrimos moito(...)e foi eso, a base de cascos hun/ fundidos, ou sea, barcos fundidos, corales(...)foi...moito traballo, moito traballo. Traballábamos todos e cada un foi casi mestre de si mesmo porque ao ser tan competitiva a profesión, cada uns tiña os seus secretiños e si descubría aquí un caladeiro que lle iba ben, e tal e cual, mentres non o, non o...cazaban os outros, non, non cantaba.
X. S.: Dicía Serafín: Pra min cruzar a montaña de Porcupine foi como cruzar a cordillera dos Andes. Non?
S. M.: A cordillera dos Andés. Si, máis ou menos.
X. S.: Iso foi unha(...) Pero ben...como Serafín é un(...)tamén, hai moitas historias que contar(...) Pero, podemos falar un pouquiño de Irlanda porque Irlanda, andamos todos co tema da música celta, a literatura irlandesa e todas esas aventuras pero nunca lle preguntamos aos que de verdade sabedes de Irlanda, que sodes os mariñeiros, que parábades nos portos de Valentia, de Castletown, de Bantry. Fálanos de aqueles anos e deses portos.
S. M.: Bueno aqueles anos si porque eu mandei barcos de madeira, hoxe pode que non, pero (incomprensíbel) aparte de andar de mariñeiro en barcos de madeira, pois empecei mandando barcos de madeira: o Abadejo, o Virxen do Mar. Eso é, e eso estar alí cando arreaba temporal(...) Unha ves estuven a punto de perde-lo barco en (Bantry)...dou(...)foi unha noite moi... (incomprensíbel) que...que épica porque sacamo-lo barco por casualidade...e con traballo, claro. Pero...despois...Irlanda conocemos...eu, si(...)teño, temos(...)tratábamos cunha xente d'alí...non eran mui dados a intimar(...)entre outras cousas(...)eu creo que os isleños, por si mesmos, non son, non son(...)se vas (incomprensíbel) (eu estuve) en Mallora, no? Ya te diré cosas(...)estás cun mallorquín, [es]tase referindo a (incomprensíbel), ya te diré cosas, eh? Entón non canta diante do estraño e eso pasa...eso..que son...miran sempre ao, ao forasteiro, ao que chega...o miran sempre con certa distancia porque claro, durante a historia, (incomprensíbel) o que iba non iba a levar nada, máis ben iba a coller, así que a cousa creo que ten a súa explicación.
X. S.: Pero bueno, certa distancia pero os barcos galegos paraban na ribeira de Bantry, iban ao baile, bailábades coas rapazas...
S. M.: Si.
X. S.: E as rapazas bailaban o baile estilo español (entre aspas)
S. M.: Pero non ligábamos, eh!
X. S.: Bueno, bueno, bueno, aquí hai moito que contar. E Valentín, perdón, Serafín mesmo bailaba ao xeito irlandés. Como era eso?
S. M.: O rigodón. Era(...)
X. S.: Aquí tes pista, pa ghastar pista tamén se queres, eh?
S. M.: Non me vai(...)
X. S.: Como é?
S. M.: Non me vai, non me vai a chegar.
X. S.: A ver, cóntame.
S. M.: Non, tocaban tres pa eles...(en eso) eran corteses...tres pa eles e tres pa nós. Pasodobles, pa nós eran pasosdobles todo. (Incomprénsibel) as deles...era(...)eu creo que se chamaba o rigodón, ou sea(...)un, un, un salón rectangular e poñíanse as mulleres nun lado e os homes noutra e iban avanzando, non? facendo...así filigranas.
X. S.: A ver, a ver...
S. M.: E, e entonces pois chegaban ao medio e empezaban a evolucionar facendo (ochos) así...hasta que despois se collían así de braceiro como a (ca) raspa raspita e...despois xa quedaban xuntos, non? Acórdome que había unha rapaza que me gustaba a min e outra, que había alí, que non me gustaba, gustáballe eu a ela...E entonces, eu fíxenme o loco que (incomprensíbel) fun pa a rapaza que me gustaba e cando xa estaba (incomprensíbel) vén a rapaza, Margot, dime: Spanish? No, no posible. Que non era, que, que...e xa alá vou eu ca outra. Bueno...estas cousas que se viven de chaval...pero certamente...pois, foron uns tempos e...non era nada fácil, no, non eran fáciles. E que era?...Casteltown, Casteltown, eso, eso era en (Bantry). O que contei agora era en Bantry.
X. S.: Casteltown, a taberna de viuda que cando chegaron(...)cando chegou Serafín a Casteltown, naqueles anos 50, as casa tiñan teito de colmo, teito de palla, senón me equivoco. Eran lareiras...
S. M.: De pizarra, si...eran lareiras si, había como aquí. Ou sea, no sociológico, se pode dicir...que non había ningunha diferencia porque no Eire, o que é a República...a República do Eire, o sea, a, a Irlanda do Sur, pois alí mandaba o clero, pero mandaba tan, tan duramente como...ou non sei, como en Galicia, eh? Alí, era tremendo...si non(...)e as rapazas estaban moi coartadas. Por ejemplo, unha histo[ria](...)unha que...bueno, foi amiguiña miña, xa pasaba(...)cando (incomprensíbel) íbamos un día ou dous días e, e xa(...)e non daba tempo a nada(...)Igual, igual quentaba-lo caldo para un irlandés!
X. S.: Hai unhas illas míticas, para, para toda a xente que se interesa por Irlanda que son as Illas de Aran. O famoso documental de Flaherty, o home de Aran e esa natureza tan impresionante, e ti coñeciches as illas, víchelas?
S. M.: Si, conocín, si. Traballei moito ao redor delas.
X. S.: Si, si Flaherty movese a cámara cara o mar, vería que estaban os barcos de Vigo, (incomprensíbel) de Bouzas (incomprensíbel) Serafín.
S. M.: Si, tamén fun alí á Illa Maior que hai un porto que se chama...(Kilronan) e...bueno...alí eran todo tellados de pizarra, casiñas de pedra pero mui, mui cativas.
X. S.: Ninguén falaba o inglés.
S. M.: Ninguén falaba o inglés.
X. S.: Bueno, eso daba igual porque no barco de Serafín tampouco.
S. M.: Tampouco.
X. S.: E por certo, o mar que(...)mirade se están traballadas esas augas que, polos galegos, que o mar, por fóra de, por fóra de Aran, que nome ten? Como lle chaman?
S. M.: Por fóra de Aran? Cona de Vella.
X. S.: A Cona de Vella. O sea, mirade se é (incomprensíbel). Ben, hai moito que contar, tedes esta sabiduría. Serafín hoxe quixo, non quixo bailar pero temos que pedirlle que recite. É un gran poeta do mar.
Autor/a da transcrición: e~xenio
Lectura recomendada onde aparece, entre outros, algúns rasgos deste gran mariñeiro:
